(ភ្នំពេញ)៖ ភ្នំពេញបច្ចុប្បន្នកំពុងមានការអភិវឌ្ឍយ៉ាងឆាប់រហ័ស ដោយបានដើរតួជាទីក្រុងរដ្ឋបាល សេដ្ឋកិច្ច ពាណិជ្ជកម្ម និងទេសចរណ៍យ៉ាងចម្រុះសម្បូរបែប ហេីយបានបន្សល់ទុកនូវកេរដំណែលវប្បធម៌ដ៏ចំណាស់មួយនៅអាស៉ីអាគ្នេយ៍ផងដែរ។ ទីក្រុងមួយនេះបានក្លាយជារាជធានីរបស់កម្ពុជាដល់ទៅពីរលើកឯណោះ ប៉ុន្តែតើអ្នកដឹងថា គិតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន រាជធានីភ្នំពេញមានអាយុកាលប៉ុន្មានឆ្នាំហើយ?

* លើកទី១
នៅគ្រិស្ដសករាជ ១៤៣១ ព្រះបាទពញាយ៉ាតបានប្ដូររាជធានីពីក្រុងយសោធរបុរៈ (ក្រុងអង្គរធំ) ទៅតាំងនៅទួលបាសាន្តក្នុងខេត្តស្រីសឈរវិញ តែគង់នៅទីនោះបានតែមួយឆ្នាំ ពោលគឺនៅគ្រិស្ដសករាជ ១៤៣២ ក៏កើតមានទឹកជំនន់ធំខុសធម្មតា បណ្ដាលឱ្យលិចលង់រាជធានីបាសាន្តទាំងស្រុង។ ព្រះបាទពញាយ៉ាតក៏បានបញ្ជាឱ្យនាម៉ឺន មន្ត្រី រេហ៍ពលសេនា លើករាជធានីពីបាសាន្តទៅតាំងនៅត្រើយខាងលិចនៃទន្លេច្រាបឈាមវិញ។

ដំបូងឡើយ ព្រះរាជាទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យសម្ដេចចៅពញា កែ និងឧកញ៉ាហោរាធិបតី ខៀវ ព្រមដោយមន្ត្រីឯទៀត ទៅពិនិត្យមើលទីដីដែលស្ថិតនៅជិតៗភ្នំដូនពេញ។ លុះសម្រេចការពិនិត្យ និងគន់គូរតាមក្បួនតម្រាសព្វគ្រប់ហើយ មន្ត្រីទាំងនោះក៏ថ្វាយដំណឹងគាល់ហ្លួងព្រះមហាក្សត្រវិញថា តំបន់ដែលស្ថិតនៅទិសអាគ្នេយ៍នៃភ្នំដូនពេញ គឺមានជ័យភូមិល្អល្មមស្ថាបនារាជធានីថ្មីបាន។ ព្រះរាជាក៏ទ្រង់ត្រាស់ឱ្យអស់ចៅហ្វាយខេត្ត កេណ្ឌអាណាប្រជានុរាស្ត្រឱ្យមកជួយកសាងព្រះរាជនិវេសន៍ថ្មី ដោយមានកិច្ចការលើកដីពួនធ្វើកំពែង សង់ប្រាសាទ និងព្រះរាជដំណាក់តូចធំក្នុងរយៈពេលដ៏ខ្លីបំផុត។ លុះកិច្ចការបានបំពេញចប់សព្វគ្រប់ហើយ ព្រះអង្គក៏បានយាងមកគង់នៅព្រះរាជវាំងថ្មីតាមផ្លូវទឹក ដោយមាននាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីដង្ហែមកជាមួយផង។

នៅពេលយាងមកដល់ហើយ ព្រះបាទបរមរាជាចៅពញាយ៉ាត បានត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចៅពញាតេជោ ត្រូវជាចៅហ្វាយខេត្តសំរោងទង កេណ្ឌប្រជានុរាស្ត្រលើកដីចាក់បំពេញតំបន់នៅជុំវិញវត្តភ្នំដូនពេញ និងបរិវេណព្រះបរមរាជវាំងថ្មី។ ដូច្នេះហើយទើបតំបន់នោះក៏បានរាបស្មើល្អរហូតដល់មាត់ទន្លេ ដែលអ្នកផងនិយមហៅថា «កំពង់រាប» ចាប់តាំងពីពេលនោះមក។ ឯទីដែលចៅពញាតេជោដឹកនាំប្រជានុរាស្ត្រជីកយកអាចម៍ដីនោះ ក៏ក្លាយទៅជាបឹងធំមួយដែលគេហៅឈ្មោះថា «បឹងតេជោ» ប៉ុន្តែរហូតមកដល់សម័យអាណានិគម រដ្ឋការបារាំងបានបញ្ជាឱ្យលើកដីចាក់បំពេញបឹងតេជោនេះ ដើម្បីសាងសង់ផ្សារធំថ្មីដែលយើងឃើញមកដល់សព្វថ្ងៃ។

តមកទៀត ព្រះរាជាទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យឧកញ៉ាវង្សាអនុជិត ផ្លុង ត្រូវជាចៅហ្វាយខេត្តបាទី ដឹកនាំប្រជានុរាស្ត្រ និងកម្លាំងរេហ៍ពលជីកព្រែកបង្ហូរទឹកទន្លេចូលទៅក្នុងបារាយណ៍មួយនៅក្នុងរាជធានី សម្រាប់ឱ្យប្រជារាស្ត្រមានទឹកប្រើប្រាស់ទាំងអស់គ្នា ព្រែកនោះគេហៅថា «ព្រែកឧកញ៉ាផ្លុង»។

ដើម្បីជាកិច្ចការពារ ព្រះរាជាទ្រង់បញ្ជាឱ្យជីកគូ និងលើកដីសង់កំពែងតាំងជាសើន ប៉ម ជាបន្ទាយព័ទ្ធជុំវិញរាជធានី ក្នុងនោះគេបានជីកព្រែកធំៗចំនួន ៣ រួមមាន៖ ព្រែកតាកែវនៅទិសខាងត្បូង ព្រែកអូរគរនៅទិសខាងលិច ព្រែកពោងពាយ ឬព្រែកចិនដំដែកនៅទិសខាងជើង ចំណែកនៅទិសខាងកើតគឺមានទន្លេច្រាបឈាមស្រាប់។ ក្រៅពីមុខងារការពារក្រុង ព្រែកទាំងនោះនៅមានមុខងារសំខាន់ម្យ៉ាងទៀត គឺយកទឹកសម្រាប់ឱ្យអាណាប្រជានុរាស្ត្រធ្វើស្រែនៅទិសខាងលិចរាជធានីផងដែរ។

ពួកនាម៉ឺន មន្ត្រី និងប្រជារាស្ត្របានសង់គេហដ្ឋានរៀងៗខ្លួនក្នុងបរិវេណនៃរាជធានី។ លុះសម្រេចការកសាងហើយ ព្រះបាទពញាយ៉ាត ក៏ទ្រង់បានសព្វព្រះរាជហឫទ័យប្រោសព្រះរាជទាននាមដល់ព្រះបរមរាជធានីថ្មីនេះថា «ក្រុងចតុម្មុខមង្គល សកលកម្ពុជាធិបតី សិរីធរបវរ ឥន្ទបត្តបុរី រដ្ឋរាជសីមា មហានគរ» ឬហៅឱ្យខ្លីថា «ក្រុងចតុម្មុខ»។ ចំណែកឯទន្លេច្រាបឈាម ក៏ត្រូវបានប្រសិទ្ធនាមថ្មីថា «ទន្លេចតុម្មុខ» វិញដែរ។

ក្រុងចតុម្មុខមង្គលបានក្លាយជាព្រះបរមរាជធានីនៃអង្គព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ៤ ព្រះអង្គ រួមមាន ព្រះបាទស្រីសុរិយោវង្សទី២ ឬព្រះបាទពញាយ៉ាត (១៤២១-១៤៦៣) ព្រះបាទនរាយណ៍រាជា (១៤៦៣-១៤៦៩) ព្រះបាទស្រីរាជា (១៤៦៩-១៤៨៥) ព្រះបាទធម្មរាជា (១៤៨៦-១៥០៤) និងព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទ (១៥០៤-១៥១២)។

រយៈពេល ៨០ ឆ្នាំ ចាប់ពីគ្រិស្ដសករាជ ១៤៣២-១៥១២ ក្រុងចតុម្មុខមង្គលបានក្លាយជារាជធានីដ៏រឹងមាំរបស់ព្រះរាជាណាចក្រខ្មែរ ប៉ុន្តែវាត្រូវបានបោះបង់ចោលវិញនៅពេលដែលព្រះបាទស្រីជេដ្ឋា (ស្ដេចកន) ដណ្ដើមរាជ្យបានពីព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទនៅគ្រិស្ដសករាជ ១៥១២ ហើយក៏បានទៅតាំងរាជធានីនៅក្រុងស្រីសឈរ ហើយក្រោយមកក៏បានលើករាជធានីទៅតាំងនៅក្រុងស្រឡប់ដូនតី ឬក្រុងស្រឡប់ពិជ័យវិញ។

* លើកទី២
ក្រុងចតុម្មុខដ៏កម្សត់ត្រូវគេបោះបង់ចោលអស់រយៈពេល ៣៥៣ ឆ្នាំ គឺចាប់ពីគ្រិស្ដសករាជ ១៥១២-១៨៦៥។ រហូតដល់សម័យអាណានិគមនិយមបារាំង ព្រះបាទនរោត្តម បានប្ដូររាជធានីពីក្រុងឧដុង្គមានជ័យមកក្រុងភ្នំពេញវិញនៅគ្រិស្ដសករាជ ១៨៦៥។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ភ្នំពេញបានបន្តនៅជារាជធានីរបស់ប្រទេសកម្ពុជារហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន ពោលគឺចាប់ពីរជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តម (១៨៦០-១៩០៤) ព្រះបាទស៉ីសុវត្ថិ (១៩០៤-១៩២៧) ព្រះបាទស៉ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស (១៩២៧-១៩៤១) ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ (រជ្ជកាលទីមួយ ១៩៤១-១៩៥៥) ព្រះបាទនរោត្តម សុរាម្រិត (១៩៥៥-១៩៦០) ព្រះមហាក្សត្រីស៉ីសុវត្ថិ កុសុមៈ នារីរ័ត្នសិរីវឌ្ឍនា (១៩៦០-១៩៧០) ព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ (រជ្ជកាលទីពីរ ១៩៩៣-២០០៤) ព្រះបាទ សម្ដេច ព្រះបរមនាថ នរោត្ដម សីហមុនី (២០០៤ រហូតដល់បច្ចុប្បន្ន)។

នៅលើកទីពីរនេះ រាជធានីភ្នំពេញមានអាយុកាល ១៥៥ ឆ្នាំហើយ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២០។ ប្រសិនបើបូកទាំងលើកទីមួយ និងលើកទីពីរ រាជធានីភ្នំពេញនៃប្រទេសកម្ពុជាគឺមានអាយុកាលដល់ទៅ ២៣៥ ឆ្នាំឯណោះ៕