(ពិភពលោក)៖ ច្បាប់ គឺជាធាតុដ៏សំខាន់បំផុតមួយក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រទេស និងពិភពលោក បើគ្មានច្បាប់ទេនោះ បទល្មើសឧក្រិដ្ឋជាច្រើនអនេកនឹងកើតមាន ប្រជាជនក៏រស់នៅខ្វះសន្តិសុខ គ្មានសន្តិភាព ដូច្នេះហើយទើបស្ដេច និងមេដឹកនាំកាលពីជំនាន់មុនផ្ដួចផ្ដើមបង្កើតក្រមច្បាប់ឡើង។ តើស្ដេចអង្គណាដែលបង្កើតក្រមច្បាប់មុនគេបង្អស់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិ?

អាណាចក្របាប៊ីឡូន (Babylon kingdom) គឺជានគរដ៏ចំណាស់មួយនៅតាមដងទន្លេយូហ្វ្រាត (Euphrates river) នៃតំបន់មេសូប៉ូតាមី (Mesopotamia) ដែលបច្ចុប្បន្ននេះគឺជាទីក្រុងបាដាត (Baghdad) ប្រទេសអឺរ៉ាក់។ នៅឆ្នាំ ១៨០០ មុនគ្រិស្ដសករាជ ទីក្រុងបាប៊ីឡូនបានក្លាយទៅជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាលមួយដ៏មានអំណាច ដែលមានសមត្ថភាពអាចការពារ និងដឹកនាំដោយខ្លួនឯងបានយ៉ាងរឹងមាំ ដោយកាលណោះមានព្រះមហាក្សត្រដ៏អង់អាចមួយអង្គ ដែលឈ្លាសវៃប៉ិនប្រសប់ក្នុងការគ្រប់គ្រងព្រះនគរឱ្យមានភាពរីកចម្រើន។ ព្រះរាជាអង្គនោះមានព្រះនាមថា ព្រះចៅហាំមូរ៉ាប៊ី (King Hammurabi)។

ព្រះរាជាហាំមូរ៉ាប៊ី បានដឹកនាំកងទ័ពចូលសមរភូមិជាច្រើនលើក ដើម្បីពង្រីកអំណាចទៅលើនគរទាំងឡាយដែលនៅជិតខាងជុំវិញអាណាចក្របាប៊ីឡូន។ ព្រះអង្គបានដាក់បញ្ចូលបណ្ដារដ្ឋនៅតំបន់មេសូប៉ូតាមីទាំងមូល ឱ្យស្ថិតនៅក្រោមការដឹកនាំគ្រប់គ្រងរបស់ទ្រង់ រហូតបង្កើតបានជា «ចក្រភពបាប៊ីឡូន» ដ៏ខ្លាំងសម្បើមមួយ។

ព្រះចៅហាំមូរ៉ាបី មិនត្រឹមតែជាស្ដេច និងជាមេទ័ពដ៏ឆ្នើមប៉ុណ្ណោះទេ ព្រះអង្គថែមទាំងជាអ្នកមានគំនិតគិតគូរទៅដល់រឿងរ៉ាវផ្សេងៗជាច្រើនទៀតបានយ៉ាងប៉ិនប្រសប់។ ទ្រង់មានសមត្ថភាពអាចបង្កើតប្រព័ន្ធដឹកនាំគ្រប់គ្រងទីក្រុង តាក់តែងក្រមច្បាប់នានា ដែលបានធ្វើឱ្យព្រះអង្គងាយស្រួលក្នុងការគ្រប់គ្រងលើចក្រភពដ៏ធំល្វឹងល្វើយនេះបាន។ គឺព្រះមហាក្សត្រនៃចក្រភពបាប៊ីឡូនអង្គនេះហើយ ដែលជាអ្នកបង្កើតក្រមច្បាប់មុនគេបង្អស់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិ ដោយអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្របានកំណត់ឈ្មោះក្រមច្បាប់របស់ទ្រង់ថា «ក្រមច្បាប់ហាំមូរ៉ាប៊ី ឬ Hammurabi Code»។

ក្រមច្បាប់ហាំមូរ៉ាប៊ីមានចំនួន ២៨២ មាត្រា ដើម្បីជួយដោះស្រាយបញ្ហាផ្សេងៗ និងអាចកាត់ក្តីស្ទើរគ្រប់វិស័យទាំងអស់នៅសម័យកាលនោះ។ ច្បាប់អស់ទាំងនោះ រួមមាន ច្បាប់ទាក់ទងនឹងការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម ការខ្ចីប្រាក់កាក់ ចោរកម្ម ការបង្ករបួសស្នាម និងឃាតកម្មជាដើម។ សម្រាប់ច្បាប់ទាំងអស់នេះ វាក៏ជាគំរូ ជាគំនិត និងជាឧទាហរណ៍សម្រាប់ការបង្កើតច្បាប់នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះផងដែរ។ ចំពោះបទឧក្រិដ្ឋកម្មជាក់ស្តែង ក៏ត្រូវទទួលនូវការពិន័យជាក់ស្តែងទៅតាមនោះដែរ។

ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ភាពអយុត្តិធម៌ មិនមែនបានន័យថាមិនមានសោះនោះទេ។ ច្បាប់ពេលខ្លះ ក៏មិនអាចអនុវត្តទៅលើវណ្ណៈសង្គមដែលខ្ពស់ៗបានឡើយ ហើយការអនុវត្តជាទូទៅវិញ ក៏មានភាពខុសគ្នាខ្លះៗផងដែរ។ សម្រាប់ការបង្កហេតុឆ្គាំឆ្គងផ្សេងៗទៅលើអ្នកមាន ឬអ្នកមានវណ្ណៈខ្ពស់ គឺត្រូវទទួលទោសធ្ងន់ធ្ងរជាងការបង្កទៅលើមនុស្សធម្មតា។

ខាងក្រោមនេះជាខ្លឹមសារខ្លះៗនៃក្រមច្បាប់ហាំមូរ៉ាប៊ី៖

* មាត្រា ១៩៦ បើនរណាធ្វើឱ្យភ្នែកអ្នកដទៃឈឺចាប់យ៉ាងណានោះ អ្នកបង្កត្រូវទទួលពិន័យយ៉ាងដូច្នេះដែរ។

* មាត្រា ១៩៧ បើនរណាធ្វើឱ្យឆ្អឹងអ្នកដទៃបាក់ អ្នកបង្កនោះត្រូវទទួលពិន័យដូចអ្នករងគ្រោះដែរ។

* មាត្រា ១៩៨ បើនរណាធ្វើឱ្យឈឺចាប់ទៅដល់ភ្នែក ឬធ្វើឱ្យបាក់ឆ្អឹងពួកទាសករពីកំណើត ត្រូវពិន័យសងជាមាស។

ក្រមច្បាប់ហាំមូរ៉ាបី វាមិនមែនគ្រាន់តែជាច្បាប់ដែលតឹងតែង ហើយបានតែនិយាយនោះទេ អ្វីដែលសំខាន់ និងអស្ចារ្យនោះ គឺច្បាប់នោះបានឆ្លាក់នៅលើសសរថ្មខ្មៅមួយដើម ដែលអស់ជនប្រុសស្រីសុទ្ធតែអាចមើលឃើញបាន ដោយគ្មានការលាក់កំបាំងឡើយ។ សម្រាប់បច្ចុប្បន្ននេះ វាក៏នៅតែមានវត្តមាននៅឡើយ ហើយវាក៏ជាឱកាសល្អមួយផងដែរ ចំពោះនរណាដែលចង់អាន ឬចង់ស្វែងយល់ពីច្បាប់នោះ។

ព្រះចៅហាំមូរ៉ាប៊ី បានធ្វើការដឹកនាំចក្រភពបាប៊ីឡូនអស់រយៈពេល ៤២ ឆ្នាំ។ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ ចក្រភពបាប៊ីឡូនបានក្លាយទៅជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏ធំ និងសំខាន់ជាងគេនៅក្នុងតំបន់មេសូប៉ូតាមី។ ប៉ុន្តែក្រោយពេលព្រះអង្គសោយទិវង្គតទៅ ចក្រភពដ៏ខ្លាំងក្លាមួយនេះក៏ចាប់ផ្ដើមចុះខ្សោយអំណាចបន្តិចម្ដងៗរហូតដល់នូវក្ដីវិនាស ហើយក្នុងនោះចក្រភពពែក្ស (Persian empire) គឺជាព្រះសូរិយាថ្មីដែលអាចរះឡើងបន្ទាប់ពីចក្រភពបាប៊ីឡូននោះ៕